Jak zróżnicować diagnozę ADHD od zaburzeń osobowości typu borderline?

Impulsywność, skłonność do uzależnień, wahania nastrojów, burzliwe związki, nadmierne reakcje, duża emocjonalność, agresja – to mogą być jedne z objawów ADHD. Jednak to mogą być też objawy diagnostyczne zaburzeń osobowości typu borderline. Jak je rozpoznać? Ile jest podobieństw? A jakie są różnice? Wyjaśniamy.

Diagnostyka ADHD, czyli nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi, jest trudna. Nic więc dziwnego, że nawet specjaliści czasami mają problem z rozróżnieniem objawów między innymi zaburzeniami. Diagnoza najczęściej jest mylona z PTSD (zespołem stresu pourazowego), spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego (nazywanego kiedyś zespołem Aspergera) oraz właśnie z zaburzeniami osobowości szczególnie typu borderline. Jak ma się w tym połapać laik?

Objawy ADHD

ADHD jest zaburzeniem hiperkinetycznym i ma je około 2-5% całej populacji. Według DSM-V objawy ADHD dzielimy na trzy kategorie – te związane z zaburzeniami koncentracji uwagi, z impulsywnością i nadruchliwością. Co oznacza, że pacjenci z ADHD często nie zwracają uwagi na szczegóły i popełniają błędy wynikające z nieuwagi. Mają często problem z utrzymaniem uwagi podczas wykonywanych zadań. Bywa, że wydaje się, że nie słuchają co się do nich mówi i mają trudność ze stosowaniem się do polecana. Jeżeli coś ich bardzo nie interesuje, to trudno im jest dokończyć wykonywane zadania. Często gubią przedmioty lub po prostu zapodziewają je gdzieś w najbliższej okolicy. Łatwo rozpraszają się pod wpływem bodźców zewnętrznych i często zapominają o różnych rzeczach podczas codziennej aktywności.

Dodatkowo pacjenci maja trudności z usiedzeniem w jednym miejscu – wiercą się, obgryzają paznokcie, rozdrapują nierówności na skórze czy bawią się włosami. Często są w ruchu lub czują się jak nakręceni, zazwyczaj są gadułami, a nawet próbują zdominować rozmówców. 

Dodatkowo zdarza się, że przerywają swoim rozmówcom, dopowiadają za nich słowa czy odpowiadają na pytania nie pozwalając drugiej osobie dokończyć wypowiedzi. Mają kłopot z czekaniem na swoją kolej – w korku na drodze czy kolejce, często narzucają się innym czy wtrącają się w sprawy innych.

Co najistotniejsze – występujące objawy muszą zaburzać funkcjonowanie pacjenta.

Objawy Borderline

Osobowość typu borderline to pograniczne zaburzenie osobowości charakteryzujące się głównie wahaniami nastroju, napadami intensywnego gniewu, niestabilnym obrazem siebie, związkami interpersonalnymi, w których występują silne emocje i częstym lękiem przed odrzuceniem. Dotyka ona około 1-2% populacji.

Według DSM-V głównymi objawami zaburzeń osobowości typu borderline to ogromne wysiłki mające na celu uniknięcie odrzucenia, niestabilne i bardzo intensywne związki interpersonalne, różne zaburzenia tożsamości – niestabilny obraz samego siebie, autodestrukcyjną impulsywność – w wydawaniu pieniędzy, seksie, uzależnieniach czy kompulsywnym jedzeniu. A także nawracające zachowania, gesty czy groźby samobójcze i/lub działania o charakterze samookaleczania się. 

Dodatkowo znacząca jest niestabilność emocjonalna, wyraźne wahania nastroju, drażliwość i chroniczne uczucie pustki. Diagnostyczny jest także niedostosowany, intensywny gniew oraz przelotne, często związane ze stresem myśli paranoiczne.

Czym się różnią objawy ADHD a Borderline?

Po pierwsze mechanizmem powstawania ADHD to zaburzenie neuropsychiatryczne, a borderline to zaburzenia osobowości. Co za tym idzie – z ADHD się rodzimy i podczas diagnozy trzeba stwierdzić występowanie objawów do 12 roku życia, natomiast osobowość (także ta typu borderline) kształtuje się na przestrzeni życia. Niektóre źródła naukowe przyjmują, że do 21 roku życia powinna ona się stabilizować, jednak są takie, które mówią o tym, że zmienia się ona na przestrzeni całego życia. 

Po drugie różnią się objawami dodatkowymi. W ADHD kluczowe jest występowanie zaburzeń koncentracji uwagi: Twego rozpraszania się czy trudności w skupieniu; natomiast w przypadku zaburzeń osobowości typu borderline przeważają objawy powiązane z odczuwanymi emocjami: uczucie pustki czy samookaleczenia.

Czemu ADHD i zaburzenia osobowości typu borderline się mylą?

Najzwyczajniej w świecie mają sporo wspólnych objawów: wahania nastrojów, deficyty interpersonalne, występowanie zachowań agresywnych, nadmierne przywiązanie do konkretnej osoby, niestabilne, często burzliwe związki, mocno odczuwalny lęk przed odrzuceniem oraz autodestrukcyjną impulsywność.

Czy mogą występować razem?

Totalnie mogą. Szacuje się nawet, że współwystępowanie ADHD i zaburzeń osobowości typu borderline to około 34%. Jak do tego dochodzi? Często dzieje się tak, że osobowość kształtująca się na podstawie życia jednostki z nieleczonym ADHD nie jest w stanie zbudować się w sposób prawidłowy. Na jej formowanie się mają bowiem znaczący wpływ proces socjalizacji, bogate doświadczenia, kontakty interpersonalne, a także rozróżnianie ról społecznych. Wszystkie te aspekty są problematyczne w przypadku osób z ADHD.

Jak zróżnicować ADHD i borderline?

Warto zdiagnozować jedno i drugie zaburzenie. Jak to zrobić? Najpierw udajmy się do specjalisty na konsultację (psychiatry lub psychologa), aby omówić hipotezy jakie mamy. Potem to on, według naszych potrzeb, pokieruje nas dalej. Zazwyczaj w takich wypadkach zalecany jest Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny DIVA 5.0 i Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości DSM-5 SCID-5-PD, jednak możliwe jest, że warto będzie zrobić także MMPI®-2 – Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości®-2. Czym się różnią?

DIVA 5.0 sprawdza występowanie i ewentualne nasilenie objawów ADHD. Określa także podtyp zaburzenia – czy jest to ADHD o typie mieszanym, czy typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi.

SCID-5-PD diagnozuje 10 zaburzeń osobowości: zależne, obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości, paranoiczne zaburzenie osobowości, schizotypowe zaburzenie osobowości, schizoidalne zaburzenie osobowości, histrioniczne, narcystyczne zaburzenie osobowości, zaburzenie osobowości typu borderline oraz antyspołeczne.

Natomiast MMPI-2 jest samo opisowym kwestionariuszem osobowości, który stosuje się przede wszystkim do oceny osobowości i zaburzeń psychicznych typu: hipochondria, depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, paranoja czy PTSD.

mgr Paulina Pietrzak