Każda kobieta spodziewająca się dziecka inaczej przeżywa swoją ciążę. Jednak niezaprzeczalnym faktem jest to, że wiele znanych wcześniej aspektów ulega nieodwracalnej zmianie. Z badań Doroty Kornas-Bieli (2004) wynika, że kobiety w okresie ciąży cechują się wzmożoną aktywnością psychiczną, refleksyjnością, nastawieniem introspekcyjnym. Niejednokrotnie przeżywają konflikt swoich ról, np. kiedy starają się pogodzić obowiązki zawodowe i rodzinne. Co za tym idzie, emocje i uczucia, które im towarzyszą na samym początku, bywają ambiwalentne. Kobieta potrzebuje czasu i wsparcia dla zaakceptowania nowego życia.
Zmiany zachodzące w ciąży
Nie da się zaprzeczyć, że narodziny dziecka to wydarzenie zwiastujące nadejście permanentnych i nie zawsze satysfakcjonujących zmian w sferze psychicznej, społecznej i materialnej (Deave, Johnson, Ingram, 2008). Pojawiają się dylematy natury egzystencjalnej, które dotyczą przede wszystkim: ograniczenia wolności osobistej oraz asymetrii potrzeb matka-dziecko.
Niektóre badaczki (Raphael-Leff, 2018 za: H. Deutsh, 1944; G. Bibring, 1959; D. Pines, 1972) zwracają uwagę na zjawisko przepuszczalności granic w ciąży. Utrzymują one, że brzemienność powoduje mocniejsze i wyraźniejsze doznania płynących z ciała, które mogą powodować reaktywację uśpionych pierwotnych lęków albo zaostrzenie się już istniejących zaburzeń osobowościowych. Przyczyną takiego stanu rzeczy są gwałtowne zmiany fizjologiczne, nasilona wrażliwość psychologiczna, zacieranie się cielesnych granic oraz dylematy na temat własnej tożsamości. Zmianie ulegają również, wykształcone dotychczas schematy poznawcze. Przekonania dotyczące integralności, indywidualności i niepodzielności własnej osoby przestają mieć odzwierciedlenia w rzeczywistości. Dzieje się tak na skutek zamieszkania w jednym ciele dwóch istot żywych. Przez cały okres ciąży kobieta musi dzielić swoją „przestrzeń” z drugim człowiekiem, który nigdy jej nie opuszcza nawet w najbardziej intymnych momentach. Co więcej, z biegiem czasu dziecko daje coraz bardziej o sobie znać, tym samym niejako ponaglając do zmiany dotychczasowego trybu życia, przyzwyczajeń, nawyków żywieniowych oraz ukształtowanego od lat wzorca aktywności matki. Wewnętrzne przeżycia towarzyszące tym zmianom dotyczą nie tylko myśli, ale również wyobraźni, często spotęgowanych marzeń sennych, fantazjowania na temat siebie, dziecka i wizji rodziny po jego narodzeniu.
Nowa rola: mama
Nie lada wyzwanie stanowi również, odnalezienie się w nowej roli społecznej, jaką jest rodzicielstwo. Jak pokazują rezultaty badań z udziałem obojga rodziców, konflikty małżeńskie i brak satysfakcji są dość powszechnym zjawiskiem w okresie pierwszego roku po narodzinach dziecka (Keizer, 2013). Co więcej, wyniki badań wskazują także na trudności w radzeniu sobie z dzieckiem po porodzie (Budrowska, 2000). Dziś, kiedy tradycje społeczne oraz wielopokoleniowa struktura rodziny odeszły w niepamięć, trudniej jest być rodzicem. W chaosie różnych teorii i podawanych wskazówek dotyczących bycia „idealnym” opiekunem można poczuć się zagubionym i bezradnym. Nierzadko młodym matkom brakuje wiary we własne siły, zaś proces adaptowania się do nowej roli postrzegają niejednokrotnie jako nieprzyjemny i bolesny. W związku z przeżywanymi problemami kobiety mogą doświadczać objawów depresji poporodowej, która niesie ze sobą poważne konsekwencje dla rozwoju dziecka, funkcjonowania kobiety oraz całej rodziny.
Czym jest depresja poporodowa?
Depresja poporodowa jest zaburzeniem psychicznym, które rozpoznaje się w ciągu 4 (według DSM-5) lub 6 (według ICD-10) tygodnia po urodzeniu dziecka u ok. 10-20% kobiet, które zostały matkami (APA, 2013; ICD-10, 2000). Odnotowano, że doświadczanie w ciąży wysokiego poziomu stresu powoduje mniej satysfakcjonujące interakcje matka-dziecko aniżeli w przypadku niskiego poziomu spostrzeganego stresu (Kossowska, 2019 za: Noppe, Hughes, 1991). Czas trwania depresji poporodowej jest dyskusyjny. Niektórzy wymieniają 3 tygodnie, inni mówią o 20 tygodniach po porodzie. Z wniosków uzyskanych przez Pitt’a w roku 1968 (Kossowska, 2019) wynika, iż czas trwania depresji u 40% badanych przez niego kobiet przedłużył się nawet do roku. Za czynniki ryzyka uważa się m.in. przebieg ciąży i porodu, stresujące wydarzenia w ciąży i po porodzie, zły stan zdrowia dziecka, zakłócenie relacji małżeńskich, brak lub niedostateczne wsparcie społeczne, wcześniejsze zaburzenia psychiczne, a także styl wyjaśniania zdarzeń. Skutki wynikające z objawów choroby, jaką stanowi depresja poporodowa mogą być krótko- i długoterminowe. Wpływają na relację z partnerem, rodziną oraz — co najważniejsze — mogą negatywnie wpływać na rozwój dziecka (Myers, Johns, 2018).
Relacja matka — dziecko
Udowodniono, że matki, które w okresie ciąży nawiązują silniejszą więź z dzieckiem, postrzegają je bardziej pozytywnie po porodzie. Wynika to z faktu, że silna więź prenatalna sprzyja pozytywnemu nastawieniu do dziecka oraz większej tolerancji i akceptacji (Bielawska-Batorowicz, 2006). Kendall-Thacket (2005) wyróżniła czynniki zakłócające i wspierające relacje matka-dziecko. Wśród warunków utrudniających nawiązywanie interakcji z dzieckiem dostrzec można takie, które w mniejszym bądź większym stopniu stanowią także czynniki ryzyka dla rozwinięcia się depresji poporodowej:
- Nierealistyczne oczekiwania związane z macierzyństwem
- Niskie poczucie własnej wartości i skuteczności u matki
- Negatywne i/lub traumatyczne doświadczenia związane z porodem
- Nieleczone zaburzenia psychiczne i urazy związane z przemocą
- Trudności wynikające z temperamentu dziecka
- Kłopoty z karmieniem
- Przeciążenie obowiązkami macierzyńskimi
- Brak wsparcia.
Natomiast elementami, które miałyby zapewnić nawiązywanie właściwych interakcji pomiędzy matką a noworodkiem są:
- Przestrzeganie, by matka miała zapewnioną potrzebną ilość wypoczynku i właściwie się odżywiała
- Zapewnienie jej dostępu i kontaktu z dzieckiem,
- Udzielanie dokładnych informacji w odpowiedzi na wynikające z wątpliwości pytania
- Zapewnianie emocjonalnego i praktycznego wsparcia oraz „odpoczynku” od opieki nad dzieckiem (Kossakowska, 2019).
Napięcie związane z nową rolą może wpływać destrukcyjnie na oboje rodziców. W związku z tym, szczególnie ważne jest pozbycie się nierealnych oczekiwań zarówno narzucanych ze strony otoczenia jak i swoich własnych. Jednocześnie warto dokonywać osobistych wyborów i wypracować takie modele rodzicielstwa, w których sami rodzice będą czuć się najbardziej swobodnie i które oparte będą na zapewnieniu swojemu dziecku szczęścia. Pomocna w opiece nad noworodkiem może być świadomość, że sami rodzice również kiedyś byli dziećmi, a więc zachowywali się w sposób roszczeniowy, czuli się zależni i bezradni oraz intensywnie przeżywali emocje. Warto również uświadomić sobie, że noworodek nie ma w głowie zbudowanego obrazu „idealnego opiekuna”, ale potrzebuje zwyczajnej troski, uznania, akceptacji, kontaktu pełnego miłości oraz empatycznego reagowanie na komunikowane potrzeby (Raphael-Leff, 2018).
Bibliografia
- American Psychiatric Association, APA (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Fifth edition. Washington DC.
- Bielawska-Batorowicz, E. (2006). Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
- Budrowska, B. (2000). Macierzyństwo jako punkt zwrotny w życiu kobiety. Warszawa: Wydawnictwo Funna.
- Deave, T., Johnson, D., Ingram, J. (2008). Transition to parenthood: the needs of parents in pregnancy and early parenthood. BMC Pregnancy and Childbirth, 8, 30.
- ICD-10. (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Kraków-Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Versalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii.
- Keizer, R. (2013). Relationship satisfaction, (in:) A.C. Michalos (ed.), Encyclopedia of Quality of Life Research: Springer.
- Kendall-Thacket, K. (2017). Depression in new mothers – causes, consequences and treatment alternatives. Third edition, London and New York: Routledge Taylor & Francis Group.
- Kornas-Biela D. (2004). Wokół początku życia ludzkiego. Warszawa: PAX, 42–54.
- Kossakowska, K. (2019). Depresja poporodowa matki i jej konsekwencje dla dziecka i rodziny. Kwartalnik Naukowy: Życie i płodność; ujęcie interdyscyplinarne 3(39), 134-151.
- Myers, S., Johns, S.E. (2018). Postnatal depression is associated with detrimental life-long and multi-generational impacts on relationship quality. PeerJ, 6: e4305.
- Raphael-Leff, J. (2018). Ciąża. Kulisy wewnętrznego świata. Tłum.: Pałynyczko-Ćwiklińska A. Warszawa: Oficyna Ingenium.
