Wedle wyników badań zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi — ADHD, to zaburzenie, na które cierpi 2-5% populacji osób dorosłych. Mimo to w społeczeństwie pokutuje mit, że zaburzenie to dotyczy jedynie wieku dziecięcego. Jedną z przyczyn zbyt rzadkiego wykrywania i leczenia ADHD u dorosłych jest następująca wraz z wiekiem zmiana objawów tego zaburzenia. O ile w młodszych grupach zaobserwować można dominację nadaktywności oraz impulsywności, o tyle w przypadku dorosłych przeważają niejednoznaczne objawy, wśród których wymienić można wewnętrzny niepokój, nieuwagę, dezorganizację i upośledzenie funkcji wykonawczych. Ponadto rozpoznanie ADHD w tej grupie wiekowej utrudnia współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, które mogą być traktowane jako jedyne rozpoznanie.
Terapie osób dorosłych z rozpoznaniem ADHD polegają na usprawnieniu funkcjonowania na różnych obszarach oraz na poprawie w zakresie zaburzeń współwystępujących. Możliwe jest zastosowanie skutecznego leczenia, jednak musi być to leczenie kompleksowe — najlepsze rezultaty daje zastosowanie kilku metod wsparcia. Badacze dowiedli efektywności poniższych metod:
Farmakoterapia
Aktualnie zaleca się stosowanie leków stymulujących, głównie są to metylofenidat i deksamfetamina (niedostępna w Polsce). Substancje te cechują się bezpieczeństwem i dużą skutecznością — ich efektywność szacuje się na około 70%. Leki należy jednak przyjmować pod ścisłą kontrolą lekarza psychiatry. Poprawa dotyczy nie tylko objawów ADHD, ale także obszaru całościowego funkcjonowania — od wybuchów złości, przez zmiany nastroju po samoocenę.
Stosowaniu leków towarzyszą obawy związane z uzależniającym potencjałem tych substancji. Wyniki badań wskazują jednak, że ryzyko uzależnienia od omawianych leków związane jest z rodzajem przyjmowania. W przypadku stosowania doustnego, szczególnie preparatów o przedłużonym uwalnianiu, ryzyko jest znikome. Taki rodzaj terapii nie prowadzi do uzależnienia od leków stymulujących ani narkotyków, ponadto zaobserwowano, że pacjenci stosujący leki stymulujące ograniczają używanie substancji psychoaktywnych i mają wyższe prawdopodobieństwo na utrzymanie abstynencji. W trakcie leczenia nie dochodzi do rozwoju tolerancji, w związku z czym nie zachodzi konieczność zwiększania dawek podczas terapii.
W przypadku niepowodzenia terapii lekami stymulującymi zaleca się stosowanie atomoksetyny. Inną alternatywą są jeszcze takie substancje jak bupropion, modafinil, guanfacyna czy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, jednakże w przypadku tych leków towarzyszy większe ryzyko działań niepożądanych, jak również zaobserwowano mniejszą poprawę w zakresie uwagi w porównaniu z lekami stymulującymi i atomoksetyną.
Psychoterapia
Najczęściej stosuje się psychoterapię w nurcie poznawczo-behawioralnym. Techniki behawioralne pozwalają między innymi na naukę komunikacji z ludźmi czy planowanie dnia. Z kolei techniki poznawcze związane są z identyfikacją mocnych stron pacjenta, a także zaobserwowaniu kiedy objawy ADHD są szkodliwe, a kiedy pomocne. Program terapii może obejmować poniższe punkty:
- zaakceptowanie i zrozumienie zaburzenia
- naukę zarządzania czasem i organizacji
- naukę koncentrowania się tylko na jednym celu w danym przedziale czasowym
- techniki radzenia sobie z problemami w relacjach międzyludzkich
- rozumienie emocjonalnych obciążeń i reakcji
Rezultaty aktualnych badań nie pozwalają na zalecenie psychoterapii jako jedynej formy leczenia pacjentów z ADHD. Postępowanie takie jest jednak ważnym sposobem terapii uzupełniającej farmakoterapię. Mogą one być również szczególnie pomocne w przypadku osób, które preferują postępowanie psychologiczne lub gdy farmakoterapia nie jest w pełni efektywna.
Psychoedukacja
Powinna być pierwszym krokiem pacjenta w terapii ADHD, a optymalną sytuacją byłoby także zaangażowanie rodziny oraz bliskich pacjenta. Obejmuje ona:
- przekazanie wiedzy na temat objawów ADHD i towarzyszącego im upośledzenia funkcjonowania
- częstości występowania tego zaburzenia wśród dzieci i dorosłych
- przyczyn jego rozwoju
- nieprawidłowej czynności mózgu w to zaangażowanej
- możliwości leczenia
Uzyskanie takiej wiedzy często pozwala pacjentowi (i jego bliskim) zrozumieć jego własne problemy, odciąża z poczucia winy i wstydu oraz zapewnia większy komfort i motywację do leczenia. Osoby te przez wiele lat słyszały o sobie, że są “głupie”, “niezorganizowane”, “leniwe”, “mało ambitne” itp. W ramach psychoedukacji mogą się dowiedzieć, że część ich problemów wynika z objawów zaburzenia psychicznego, a nie z ich złej woli. Taka świadomość pozwala na skuteczniejsze budowanie optymistycznego podejścia do życia i do terapii. Psychoedukacja rodziny i bliskich pozwala z kolei na zrozumienie pacjenta oraz motywów jego zachowania, a także na wypracowanie strategii postępowania wobec czasami trudnych zachowań.
