Psychoterapia, psychoedukacja, diagnoza psychologiczna, wsparcie psychologiczne. Pojęcia, które brzmią jak synonimy jednego słowa, a w rzeczywistości definiują zupełnie odmienne terminy. Mimo rosnącej popularności dbania o zdrowie psychiczne, dla wielu różnica między nimi jest niezauważalna. Warto jednak poznać, na czym te różnice polegają. Zdecydowanie ułatwi to proces poszukiwania pomocy odpowiednio dopasowanej do problemu, z jakim zmaga się pacjent.
Czym jest psychoterapia?
Psychoterapia to zbiór metod leczenia względnie trwałych zaburzeń i dysfunkcji psychicznych. Co się za tymi terminami ukrywa? Głównie zaburzenia o podłożu nerwicowym oraz wszelkiego rodzaju zaburzenia osobowości. W zależności od problemu i stopnia jego nasilenia stosuje się różne rodzaje nurtów psychoterapii. Do najpopularniejszych należy terapia poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, systemowa, humanistyczna, Gestalt oraz terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR).
Psychoterapia to leczenie rozmową. Nie polega na udzielaniu porad, pocieszaniu, mówieniu komplementów, czy trzymaniu za rękę. Nie jest “płatną przyjaźnią”. Wymaga aktywności i chęci osoby, która ją podejmuje. Pacjent musi chcieć coś zmienić, inaczej terapeuta nie pomoże mu, choćby dał z siebie wszystko.
Jaka jest więc rola terapeuty w procesie psychoterapii? Przede wszystkim terapeuta stara się zrozumieć pacjenta i dotrzeć do istoty problemu, ukazując go z różnych perspektyw, uwzględniając szerszy kontekst dręczących trudności, biorąc pod uwagę czy wpływ ma aktualna sytuacja życiowa, czy sposób myślenia pacjenta (bądź jedno i drugie). Rozmowa terapeutyczna ma więc na celu pomóc w uświadomieniu sobie, z czego wynikają aktualne kłopoty, dostrzec powtarzające się schematy oraz utrudniające życie przekonania i zastanowić się, czy pacjent chce je zmieniać.
Psychoterapia obejmuje cykl spotkań pacjenta z terapeutą, indywidualnych lub grupowych, w zależności od rodzaju terapii. W trudnych zaburzeniach i schorzeniach psychoterapia może być formą wspierającą obok leczenia farmakologicznego. Leki włącza się do terapii wówczas, gdy problemy psychiczne wyjątkowo utrudniają codzienne funkcjonowanie chorego.
Psychoterapia ma za zadanie wprowadzenie względnie trwałych zmian (czyli takich, które utrzymają się po zakończeniu terapii), z tego względu jest zazwyczaj procesem długotrwałym. Jej główne założenia to:
- zwiększenie integracji osobowości pacjenta,
- zmiana stosowanych mechanizmów obronnych na bardziej dojrzałe,
- zmiana zachowań, postaw i przekonań pacjenta,
- rozwój kompetencji emocjonalnych,
- zmiana w postrzeganiu świata oraz innych ludzi
Czym jest psychoedukacja?
Psychoedukacja ma na celu przekazywanie wiedzy na temat funkcjonowania człowieka w różnych okolicznościach życiowych i warunkach społecznych. Jest umacniającym treningiem pacjenta, którego celem jest:
- promowanie świadomości i postawy proaktywnej,
- dostarczanie narzędzi do obchodzenia się i życia z przewlekłą chorobą — zwiększania współpracy w leczeniu, rozpoznawania wczesnych oznak nawrotów, kształtowania stylu życia, radzenia sobie z kryzysami, poprawy komunikacji
- zmiana zachowań oraz nastawień związanych z chorobą.
Psychoedukacja to nie tylko technika. Postawa klinicysty nastawiona na wzmocnienie pacjenta i uczynienie go współodpowiedzialnym za własne leczenie jest równie istotna w tym procesie. W psychoedukacji kładzie się większy nacisk na przymierze terapeutyczne, a nie tylko na stosowanie się do zaleceń lekarskich.
Obecnie uważa się, iż psychoedukacja stanowi podstawową interwencję terapeutyczną w nowoczesnym leczeniu wszystkich zaburzeń psychicznych, ze szczególnym uwzględnieniem tych najcięższych, przebiegających przewlekle, często nawracających, takich jak: depresja, schizofrenia, zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zaburzenia lękowe, a ostatnio także – anoreksja i inne zaburzenia odżywiania. Ponadto psychoedukacja jest też wykorzystywana w psychoonkologii.
Psychoedukacja polega na edukowaniu nie tylko pacjenta, ale również najbliższe otoczenie — rodzinę i bliskie osoby, które są zainteresowane i czują się gotowe, by pogłębić wiedzę o chorobie i możliwościach jej leczenia. Poszerzanie wiedzy, to nie tylko zdobywanie potrzebnego minimum wiadomości z zakresu medycyny, ale również nauka rozpoznawania własnych emocji. Nazywanie swych uczuć i umiejętne ich wyrażanie jest podstawą łagodzenia przeżywanego w chorobie stresu.
Czym jest diagnoza psychologiczna?
Diagnoza psychologiczna to proces, w ramach którego psycholog w oparciu o odpowiednie narzędzia diagnostyczne (wywiad psychologiczny, obserwację, wybrane kwestionariusze i testy) stara się rozpoznać psychologiczne mechanizmy funkcjonowania osoby badanej, wyjaśnić pojawiające się problemy oraz przewidywać możliwości i sposób ich zmiany. Często jest stosowana przed podjęciem psychoterapii. Jej celem jest:
- wykrycie mechanizmów leżących u podstaw doświadczanych trudności i objawów,
- przygotowanie i wprowadzenie zindywidualizowanego postępowania leczniczego i terapeutycznego,
- opisanie obecnego funkcjonowania pacjenta, jego mocnych i słabych stron,
- weryfikację czy dalsze leczenie jest potrzebne, a jeśli tak to w jakiej formie.
Diagnoza psychologiczna to najczęściej cykl około 3 spotkań z psychologiem. Podstawą każdej diagnozy, bez względu na wykonywane badanie, jest wywiad z pacjentem. Ważne jest, aby na wizytę diagnostyczną przyjść odpowiednio przygotowanym. Powinno się więc być wyspanym i wypoczętym. Niedopuszczalne jest bycie pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających.
Czym jest wsparcie psychologiczne?
Wsparcie psychologiczne to krótkoterminowa forma pomocy, skuteczna w przypadku osób zdrowych, doświadczających problemów życiowych, trudności przystosowawczych i kryzysów rozwojowych. Ma na celu zdefiniowanie problemu, a następnie pomoc w poszukiwaniu możliwych rozwiązań, poprzez uruchomienie zasobów i motywacji osoby korzystającej ze wsparcia, oraz towarzyszenie jej w procesie wprowadzania zmian – najpierw w bezpiecznym środowisku gabinetu, a następnie w realnych sytuacjach życiowych.
Rolą psychologa, podczas udzielania wsparcia, jest pomoc pacjentowi w odzyskaniu równowagi emocjonalnej i poczucia wpływu na swoje życie, a także nauka korzystania ze wsparcia innych bliskich czy instytucji. Wsparcie ma na celu odzyskanie równowagi, powrót do wcześniejszych sposobów funkcjonowania (sprzed kryzysu) czy pomoc w tworzeniu nowych.
Zakres wsparcia psychologicznego obejmuje:
- konflikty,
- trudności osobiste, w pracy albo w relacjach,
- problemy w adaptacji do nowej sytuacji (np. zmiany w relacjach, emigracja, narodziny dziecka, radzenie sobie z objawami choroby — własnej lub bliskiej osoby)
- śmierć bliskiej osoby,
- zdrady,
- obawy, zamartwianie się
- przewlekły stres,
- problemy z utrzymaniem masy ciała,
- niska samoocena,
- brak satysfakcji z życia,
- blokady w podejmowaniu decyzji.
