ADHD, czyli…
… zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem neurorozwojowym. Oznacza to, że u jego podłoża leżą nieprawidłowości w funkcjonowaniu neurobiologicznym mózgu. Kluczowe są tutaj takie neuroprzekaźniki jak dopamina, noradrenalina i melatonina. Niedobór dopaminy i noradrenaliny może odpowiadać za trudności z koncentracją i motywacją. Melatonina ma duży wpływ na regulacje rytmu okołodobowego i snu. Etiologia zaburzenia nie jest do końca znana, najprawdopodobniej ADHD wywołują czynniki genetyczne (geny) oraz środowiskowe (toksyny). ADHD charakteryzuje się deficytem uwagi, nadruchliwością i impulsywnością.
ADHD, dzieci i szkoła
Wielu osobom ADHD wciąż kojarzy się głównie z nadruchliwym chłopcem, któremu ciężko spokojnie usiedzieć w ławce i czekać na swoją kolej. Warto zastanowić się, czy ADHD u wszystkich dzieci objawia się w ten sam sposób. Objawy ADHD często przybierają obraz mieszany, w którym główną trudnością nie jest wyłączanie nadaktywność. U dzieci w wieku wczesnoszkolnym jednakże to właśnie bieganie po klasie, skakanie po krzesłach, bujanie się i nieustanne zabawy nogami pod ławką są najszybciej zauważane. Możemy mieć trudności z dostrzeżeniem, że siedzące po cichu w ławce, rysujące w zeszycie, zdekoncentrowane dziecko przejawia objawy deficytu uwagi. Należy pamiętać, że zaburzenia uwagi są ważnym aspektem ADHD. W obrazie z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi nadruchliwość również jest widoczna, ale głównie widzimy ją w motoryce małej. Oznacza to, że dziecko prędzej będzie bawiło się długopisem, rysowało, obgryzało skórki lub paznokcie i przekładało kredki w piórniku, niż wstawało bez pozwolenia z ławki. Problemy z koncentracją u dziecka możemy zauważyć w powolnym przepisywaniu informacji z tablicy lub odrabianiu zadań domowych wówczas, gdy wokół jest wiele bodźców. Częstą trudnością, z którą borykają się dzieci w wieku wczesnoszkolnym, jest nieumiejętność regulowania emocji. Może się ona objawiać w nieadekwatnie silnej reakcji emocjonalnej w stosunku do bodźca wywołującego. Częstą reakcją jest krzyk, płacz, wybuchy złości.
Warto pamiętać, że ADHD jest zaburzeniem niejednorodnym. Oznacza to, że u każdego dziecka objawy mogą mieć zupełnie inne nasilenie. Załóżmy, że w szkolnej ławce siedzi dwoje dzieci, u których obserwujemy objawy ADHD. Jednakże X ma trudności z zahamowaniem impulsywności, ale nie ma dużych kłopotów z poradzeniem sobie ze skupieniem w czasie lekcji. Z drugiej strony siedzi Y, który ma bardzo duże trudności z koncentracją w szkole i ciągle słyszy, że „buja w obłokach”, ale czekanie na swoją kolej nie przysparza mu napięcia lub dyskomfortu.
Dlatego do diagnozy ADHD specjaliści podchodzą w sposób indywidualny i potrzebują dogłębnego wywiadu, który pokaże im wieloaspektowość funkcjonowania dziecka. ADHD jest zaburzeniem, które jest oficjalnie wpisane do klasyfikacji diagnostycznej ICD-10 (niedługo ICD-11) oraz DSM-V. Należy traktować je z powagą i nie bagatelizować objawów wyżej wspomnianego zaburzenia neurorozwojowego, gdyż mają one zasadniczy wpływ na funkcjonowanie dziecka.
Nasze supermoce
Dobrze wiemy, jak ciężko jest zachęcić dziecko do wykonania zadania, które nie jest dla niego atrakcyjne. Sytuacja wygląda zupełnie inaczej, gdy jest ono pochłonięte swoim ulubionym zajęciem. Ciężko jest wówczas odciągnąć je od zadania lub zabawy. Zdawać się może wtedy, że dziecko nas nie słyszy lub nawet zapomina o tym, że jest głodne. Stan ten nazywa się hiperfocusem. Jest to przykład obrazujący fakt, że dzieci z ADHD są w stanie skoncentrować się na zadaniu. Gdy jakiś temat je zaciekawi, potrafią zgłębiać go godzinami. Wygląda to zgoła odmiennie, kiedy zadanie jest dla nich trudne lub nudne. Wówczas dzieci są przeciążone, a uwaga szybko ulega rozproszeniu.
Mimo że dzieci zapominają o wielu rzeczach, np. żeby zabrać zeszyt do szkoły, odrobić pracę domową lub wracają do domu bez kapci, zawsze zdają się znaleźć rozwiązanie sytuacji. Często w sposób bardzo kreatywny wychodzą z opresji. Dzieci te są bardzo ciekawe otaczającego je świata i lubią eksplorować środowisko, w którym się znajdują.
Dzieci z ADHD mogą często doświadczać negatywnych informacji zwrotnych od osób dorosłych w postaci komunikatów „zdolny, ale leń”, „jak chcesz, to potrafisz”, itp., które w konsekwencji mają przełożenie na ich poczucie własnej skuteczności oraz samoocenę w przyszłych latach życia. Formułując komunikaty do dziecka z ADHD, warto mieć na uwadze jego trudności oraz dbać o to, aby pochwały nie były warunkowe oraz nacechowane negatywnie.
Różnica między chłopcami a dziewczynkami
Co ciekawe, ADHD u dziewczynek często ma inny obraz, niż u chłopców. To zjawisko może wyjaśnić hipoteza maskowania, według której dziewczynki maskują swoje objawy ze względu na socjalizację, czyli oczekiwania społeczne. Dziewczynki w szkole częściej proszą o wyjście z sali np. do łazienki lub wyczyszczenie gąbek, aby zaspokoić potrzebę nadaktywności. U dziewczynek częściej występują trudności z koncentracją niż nadaktywnością w przestrzeni szkolnej, co ma wpływ na brak zauważenia zaburzenia przez nauczycieli. Trudności w utrzymaniu uwagi mogą objawiać się również „bujaniem w obłokach” i „uciekaniem myślami”. Wśród dzieci chłopcy są częściej diagnozowani niż dziewczynki, jednakże w wieku dorosłym statystyki te się wyrównują. Co za tym idzie, mitem jest, że z ADHD się wyrasta. W zależności od wypracowanych strategii oraz dojrzałości układu nerwowego natężenie objawów może zmieniać się w czasie. Nie jest jednak prawdą to, że znikają one całkowicie.
Niezależnie od przejawianych objawów i trudności u dzieci w wieku wczesnoszkolnym możemy im pomóc, tworząc atmosferę wzajemnego szacunku oraz zrozumienia. Pamiętajmy również, aby skupiać się na tym, co dzieci robią dobrze i wzmacniajmy to miłym słowem.
Źródła:
Young, S., & Bramham, J. (2013). Psychoterapia poznawczo-behawioralna ADHD nastolatków i dorosłych. PWN.
Musiałowska, D. (2023). Mam ADHD, autyzm i całe SPEKTRUM możliwości. JK Wydawnictwo.