Gaslighting zwany inaczej niewidzialną manipulacją to bardzo okrutna i wyrafinowana forma przemocy psychicznej. Osoba, która nami manipuluje, może na każdym kroku powtarzać, że wmawiamy sobie coś, co nigdy się nie wydarzyło. Takie działania doprowadzają do tego, że finalnie zaczynamy kwestionować własny rozsądek. Manipulantem może być nie tylko toksyczny partner, ale również szef, współpracownik, czy rodzic. Wszelkie działania są na tyle przebiegłe, że często nie widzi ich nawet sama osoba pokrzywdzona.
Gaslighting — skąd wziął się ten termin i co oznacza?
Gaslighting to termin pochodzący ze sztuki teatralnej i filmu pod tym samym tytułem. W ekranizacji mąż (którego grał Charles Boyer), manipuluje swoją żoną (w tej roli Ingrid Bergman) i prowadzi działania, aby w efekcie uwierzyła, że popadła w obłęd.
To wyjątkowo przebiegła forma przemocy emocjonalnej, która wykorzystuje techniki manipulacyjne. Celem jest stopniowe przejmowanie kontroli nad sposobem percepcji ofiary. Manipulant doprowadza ofiarę do kwestionowania swoich osądów, rzeczywistości, wrażeń, a w efekcie długotrwałego procesu może nawet doprowadzić ofiarę do zakwestionowania swojego zdrowia psychicznego i rozsądku.
Chociaż gaslighting może występować w rodzinie, czy w środowisku zawodowym, jego najbardziej niebezpieczną formą jest ta, która ma miejsce pomiędzy partnerami czy małżonkami.
Ten rodzaj przemocy może przybierać bardzo różne formy:
- zatajanie informacji
- przeinaczanie informacji, aby pasowały do wersji manipulanta
- odrzucenie uczuć ofiary poprzez sarkazm, nieadekwatne do sytuacji żarty
- negowanie wątpliwości ofiary
- wykreślenie z przeszłości faktów, wydarzeń, sytuacji, które miały miejsce, a które są niewygodne dla manipulanta i przekonanie ofiary co do słuszności tej wersji
Manipulant kłamie i będzie iść w zaparte, nawet jeśli pokrzywdzony/-a będzie próbował/-a udowodnić swoją rację. Ponadto może dopuszczać się udawanej troski (przeplatanej epizodami przemocy), mającej na celu podważenie wiarygodności i wciągać w swoje intrygi inne osoby. Wszystko to ma na celu odwrócenie sytuacji i sprawienie, aby to inne osoby stwierdziły, że ofiara jest zaburzona psychicznie i źle traktuje manipulanta.
Co mówi manipulant i jak się czuje ofiara?
Osoba, która stosuje gaslighting wypowiada pozornie niegroźne zdania, ale powtarza je bardzo często z zamiarem osiągnięcia celowej korzyści. Nierzadko stosuje je w sprawach ważnych dla ofiary, tak aby zwątpiła ona w swoją kwestię postrzegania rzeczywistości. Manipulant może wypowiadać takie słowa jak np. “Wymyśliłeś/-aś to sobie”, “To nigdy nie miało miejsca”, “Przesadzasz”, “Jesteś przewrażliwiony/-a”, “Mylisz się”.
Takie działanie ma na celu zakwestionowanie swoich uczuć i myśli przez ofiarę. Pojawia się brak zaufania do siebie samego, strach przed wyrażaniem własnego zdania i okazywaniu emocji. Ofiara odczuwa samotność, bezsilność, niepokój. Powoli przekonuje się, że osoby z otoczenia traktują ją jako człowieka niestabilnego, zaburzonego emocjonalnie, nadwrażliwego. Powoduje to życie w nieustannym napięciu i przyznawanie się do winy podczas konfrontacji. Ofiara nieustannie przeprasza manipulanta. Efektem takiego długotrwałego stanu mogą być poważne zaburzenia lękowe oraz depresja.
Czy to na pewno gaslighting?
Tego typu manipulację można rozpoznać dzięki pojawiającym się sygnałom ostrzegawczym. Można do nich zaliczyć wątpliwości co do własnych przekonań, unikanie poruszania danych tematów w obawie przed konsekwencjami, przybieranie postawy przepraszającej, by nie narazić się na gniew manipulanta, ciągłe poczucie niepewności i spięcia, spisywanie listy zrobionych rzeczy, aby niczego nie zapomnieć i nie narazić się na konsekwencje.
Jeśli za każdym razem zmieniamy swoje zachowanie i nie jesteśmy sobą w obawie przed odejściem partnera, warto zastanowić się nad korzyścią tej relacji dla nas. Związek z założenia powinien dawać radość i budować obopólne zaufanie. Nie zawsze jednak mamy w sobie tyle siły, aby samemu zdecydować o zakończeniu relacji. Dzięki profesjonalnej pomocy psychologa mamy szansę zmienić swoje życie i wyrwać się z sideł manipulacji.
